Datasets:
text
stringlengths 1
5.3k
|
|---|
А МӸНЬ — ЫМБАКЫ...
|
Повесть-фэнтези гӹц лаштык
|
Икшӹ йыдал
|
Теве ӹнде нырышты ылыт. Соталгы-сар ыржа, изи юр паштек лывыргалшы, тӓрвӓнӹдеок шалга. То тиштӹ, то тӹштӹ пӱгӹнӹлшӹ тӹредшӹвлӓ кайыт. Нинӓт пӓшӓш шагалыт. Дӓ анзыцок ынгылымыла, Миколайын делажы получаялтде. Пӹтӓриок, тӹдӹн кесӓлыкыштыжы пиш шукы пӹчкӹлт вацшы ыржавуйвлӓ кодыт. Варажы, кӹлтевлӓжӓт олым ара ганьок пиш плахайвлӓ лиӓлтӹт дӓ пидӹшӹштӓт сӹнзӓ анзылнок шӱтлӓ. А лепкӓшкӹжӹ тыгыды шер гань пӱжвӹд лӓктӹн шӹнзӹнӓт уж. Тӹлец утла, нӹнӹ сӹнзӓшкӹ йогат дӓ цажгыжтарат...
|
— Эче куашнашты ылмет годымок со шӹлӓш веле цацет ыльы. Ӹнде кушкынат, а кайышетшӹ техеньок кодын! Изишӓт вашталтде. Ыжат, мам попа!
|
Пӧрт покшалны, кидвлӓжӹм покаш тӹкӹлӓл, ӹлӓлшӹ ӹдӹрӓмӓш шалгалтен дӓ эргӹжӹм вырсен.
|
Пӧртӹн анзыл лыкышты, кымда стӧл лошты, онгылашым мышкындышкыжы тӹкӹлӓл, кидшӹм стӧл вӹлкӹ кӹнертен, сӓмӹрӹк млоец шӹнзен дӓ ӓвӓжӹм веселӓн йӹрен анжен.
|
— Мам мӹнь ти мӧскӓ лыкыштына ямденӓм? Ситӓ мӹлӓм камака шайылны пӓрдӓлӓш дӓ сӱк лыкым оролаш, — эргӹ сотара.
|
— Вуетӹм вет ямдет мӹндӹр корнышты, — ӓвӓ седок ак цӓкнӹ.
|
— Ма, изи ылам? — эргӹ эче кымданрак йӹрӓлтӓ.
|
— Ӱшкӱж ганьы турна ылат! Кышкы вара тенге пыт кенетшӹ? Ма тиштӹ тӹлӓт ак ситӹ? Ой-ой-ой! Кӱлӓн мӓмнӓм, шонгывлӓм, шуэн кодетшӹ? — ӓвӓ ныжиклӓш ижӹ тӹнгӓльӹ. Анзылвачшы доно вӹдӹжгӹшӹ сӹнзӓ лыкым ӹштеш.
|
Вара эргӹжӹ сага олмангашкы шӹнзӹндӓлеш.
|
— Лач ик ӹнян кычыкна вет ылат, яратымы эргем! Тӹдӹжӓт тоцна лӓктӹн кенежӹ! — тӓгӱ вуйта колеш, тӹдӹ ныжиклӓ.
|
— Ит ойхыры, ӓви! Мӹнь вет шукеш агыл. Сотыгечӹм анжалам — дӓ тӧрӧк токына толам.
|
— Ой, Нӱнжӹк, Нӱнжӹк! Тагышты сӓрнӹмешкӹ, лучи ӹдӹрӹм нӓлӓм ыльы. Коклы тел-кӓнгӹжӹм ӹнде ужынат вет. Тӓнгӓшетвлӓн теве, пашкудышты моло, тетявлӓ «ӓти» манын кыргыжталыт. А тӹньӹ?
|
Шӓдӓнгӹ олым цӹреӓн, йӹтӹн ганьы пышкыды ӱпшӹм млоец кого кидшӹ доно ниӓлтӓ. Токо кӱэшт лыкмы меленӓ постол йӹргешкӓ лицӓжӹм йӹрӓлтӹш ик выртеш ак коды.
|
— Ӓнят, цевер шешкӹмӓт мӹндӹрцӹн мон кандем? — масаклана эргӹ.
|
Млоец, кӹньӹл шагалят, цуц потолокышкы ӹш тӹкӹлӓлт. Кужы кӓпшӹ виӓкӓ дӓ техень цаткыды ылеш.
|
— Йокырок мӹлӓм, ӓви, тиштӹ. Мӹлӓм ярал тӓнг солаштына уке. Цилӓн кыпшыльы ганьы ылыт. Силаэм нигышкы цикӓш. Кӓп-кӹл мычкы вӹр мадеш. А сӓндӓлӹк, попат, техеньӹ кымда. Тагыштат мӹндӹрнӹ эдемвлӓ ӹлӓт. Ма статян вӓл? Ӓнят, мӓ гӹцнӓ нӹнӹ айыртемӓлтӹт. Вот нӹнӹм анжалнем дӓ ӹшкӹмемӹм анжыктынем. Тӹте тиштӹ касланен пӹтем!
|
— Ӓтят теве шӹргӹ гӹц толешӓт, ӹшке шамакшым келесӓ, — ӹнде ӓвӓ изиш цӓкнӹшӹлӓ пелештӓ. — Мам тӹдӹ келесӓ, тенгеок лиэш.
|
Нӱнжӹк кудывичӹшкӹ лӓктӹ. Симсӹ пӹлгомышты йӹрӹшӹ кечӹлӓн мелӹн шагальы. Тӹдӹ ваштареш вуйжым лӱктӓльӹ, пулыш лувлажӓт лодырт шактевӹ, улы кӓп доно кӓрнӓлтен колтыш. Тӹнӓмок кечӹял нерражым цӹгӹлтӓрен шоктыш, дӓ Нӱнжӹк кыце кердмӓш тӹрвӹц шельӹ.
|
Эх, лучи тенге ам ӹштӹ ыльы! Пичӹ мӓнгӹ вӹлнӹ аярышты ӹрен шӹнзӹшӹ шонгы орави рок вӹкӹ кӱэр маклакалаок вален вазы. Вӹцкӹж ялжы веле кӱшкӹ анжа, акат тӓрвӓнӹ, киӓлтӓ.
|
Нӱнжӹк тӹдӹм рок вӹлец лӱктӓльӹ, лапа пындашкы пиштен, нӹжгӓн анжальы дӓ шокшы шӱлӹш донжы ӹфӹлӓл пуш. Оравиӓт цара доно нӓлмӹ сӹнзӓжӹм пичӹ. Нӱнжӹк тӹдӹм кӱшкӹлӓ мырыкташ. Ирӹкӹм шижӹн, орави шылдырвлӓжӹм шӓрӓлтӹш дӓ чонгештенӓт ямы.
|
Эх, тӹдӹлӓнӓт, кек семӹнь, тишец вӹсӓш ыльы! Ӓвӓжӹ таки тӹдӹм ӹнежӹ ынгыды. Тагынамшен млоецӹн йӓнгжӹ кого сотыгечӹм анжалат шыпшеш ылнежӹ. Тевеш тагачы тидӹ гишӓн хытырен анжыш. Ма вашталты?
|
Нӱнжӹк кудывичӹм йӹр тӹшлӓлтӹш. Пӧрт, вольык витӓ, киндӹ кӹлӓт — цилӓ вӓрӹн вӓрӹштӹ. Цилӓ шотан дӓ цаткыды. Такеш ма ӓтяжӹ доно шошым гач пыт труевӹ, цилӓ тӧрлевӹ-шалгевӹ? Ӹнде шонгывлӓ тӹдӹн палшык гӹц паснаок икманяр жеп ӹлен лӓктӹт.
|
«Корнышты ӓнгӓлтӹш панды гӹц пасна нигыцеӓт кашташ ак ли, — Нӱнжӹк шаналта. — Хоть пивлӓ гӹц, хоть шӹдӹ эдемвлӓ гӹц перегӓлтӓш хӓдӹр келеш. Кид лӹвӓлнӹ иктӓ-ма дӓ лишӓшлык».
|
Мам шукы шанаш? Теве сола шайылнышы каремӹштӹ тумер кушкеш, ӹшкӹлӓн яралым тӹштӹ моаш сӓй?
|
Нӱнжӹк таки тӹшкӹ тӓрвӓнӓш. Сӓрнӹш-сӓрнӹш, эдем шӱ кӹжгӹц ик ӹрвезӹ тумым айырен нӓльӹ. Мыльгыктальы, цӹркӹнӓльӹ — дӓ важге шӹдӹрен-шыпшыл лыкты.
|
— Лачеш толеш! — мычаш гӹц тӹнг якте анжалын, келшӹшӹлӓ келесӹш.
|
Вара, тумым токыжы шӹдӹртен канден, изи таварым кидӹш кыча. Шукыштат агыл кужы вурдан, нелӹ маклака вуян кого ӱш-кестенӹм локшыц лыктеш.
|
Пӓшӓжӹм пӹтӓрӹш, тенге-тӹнге кестенӹм кидӹштӹжӹ сӓрӓл анжыш. Мадын, икманяр гӓнӓ тӹдӹм пӧрт левӓш гач кӹшкӹш.
|
— Лачеш толеш! — тидӹ гӓнӓӓт тӹдӹ сараса.
|
Кестенӹм кӹшкӹлтӓш цӓрнӹш веле, кудывичӹ капка анзылны арава юк йочырге шактыш.
|
Ӓтяжӓт теве пӧртӹльӹ, кудывичӹ кӧргӹш кӹдӓл пырыш. Арава циц равывлӓм роэн канден.
|
— Цуц толын шом. Арава шӹдӹр ак тырхы, машанышым. Палшалты йӓстӓрӓш, Нӱнжӹк! — возы керемӹм шӱтӹшӹлӓ, эргӹжӹм сӹгӹрӓ.
|
Нӱнжӹк арава докы лишемеш.
|
— Карангал ӧрдӹшкӹ, ӓти!
|
Млоец аравам ик огол гӹц кычаат, вуйстык кымыктен шуа. Равывлӓжӓт шӓпшӓлӓ йӹрвӓш вӹсӓт. Ӓтяжӓт цуц покашкы тӹргештен шокта.
|
— Тӹлӓт мадаш веле лижӹ! — шӹдӹде вырсалта.
|
Ти выртын ӓвӓштӓт кудывичӹш пӧрт гӹц лӓктеш. Ӹдӹрӓмӓшӹм ӱп кужы, ыш кӹтӹк, тӧрӧк тӧтӧтлӓш пижеш.
|
— Ой-ой-ой, ӓтяжӹ! Эргӹнӓ тӹлӓт келесӹш-уке?! Торцынна лӓктӹн кеӓш вет шанен пиштен, — манеш дӓ эргӹ доно когыньыштын ирокшы шаям марыжылан шайыштеш.
|
Ӓтяжӹ имним туарен шалга, тӹнӓмок вӓтӹжӹмӓт колыштеш. Пӹлгомышкы анжалеш, шаягаремӹм ыдыралеш.
|
— Камака шайылны шӹнзӓш дӓ сӱк лыкым оролаш ситен шон, манат? — сӓрӓл ижӹ эргӹжӹ гӹц ядеш. — Кышкы вара кенетшӹ?
|
— Ӓти, ӹшкеок шижӓм: силаэм улы, а вот ыш ак ситӹ, — Нӱнжӹк нерражышты кашар парняжы доно пӹтӹрӓлеш. — Колынам, мӱлӓндӹ тӹрӹштӹ парсын шӹнгӓлыкым сӓкӹмӹ. Кӱ тӹ шӹнгӓлык шайыкы анжалеш, тӹдӹлӓн Тӧр-Пӓлӹмӓш пачылтеш.
|
— Кышты вӓл тидӹжӹм эче колынат? — ӓтя ӧреш.
|
— Льоргозы шагыртем мӓнгӹ вуйышты тидӹм тӧтӧтлӹш, а мӹнь йывырт колын шоктышым.
|
— Йӓлӹм ваштылтен, ородыланен, Нӱнжӹк, лучи ит сӓрнӹ.
|
— Ородыланен сӓрнӓш, ма, ороды ылам ма? — Нӱнжӹк вӓк орланен колта. — А ышан лиӓмӓт, ӹлӹмӓшем куштылга. Ышан вет хоть-кыштат йӧнӹм моаш. Пыраш-лӓктӓш тӹдӹлӓн цилӓ вӓре ыраж лиэш.
|
— Лачок, силаэт улы, — ӓтяжӓт келшӓ. — Изиэт годымат, мӓгӹрен-мӓгӹрен, «Ӓтямлӓн вот келесем» ӹнгӹрен сӓрнӹделат. Мӹнгешлӓ, пашкудывлӓ вӹкет йӓвӓт ыльы: «Эргетӹм лӹплӓндӓрӹ» маныт. Мадмет годым иктӹм кид гӹц роалтет — кидшӹ кӹреш, весӹм ял гӹц кычет — ял маклештеш. Тенге вот ӓвӹклӓ мадынат.
|
Шаягаремжӹм ӓтя угӹц ыдыралеш.
|
— Кушкын шагалынат, Нӱнжӹк, тенгежӹ? Мӹндӹр корныш лӓкнет, манат? Мам ӹштет, кешӹлӓн — корны. Янгеж гӹц сӹсӹргӹшӹ пикшӹм кычен ат сӹнгӓ. Погы, ӓвӓжӹ, Нӱнжӹклӓн корныш кырышым дӓ пу пуры согоньым. А мӹнь ӹшке гӹцем келесем: корнет куштылгы лижӹ! Теве алашаэмӓт ӹжӓл агыл. Кышкыж дӓ кӹдӓл!
|
2
|
Туп шайылны — ӓвӓжӹн пумы кырыш, кӹдӓлӹштӹ — ӹшкӹмжӹн кестен, лӹвӓлнӹшӹ — ӓтяжӹн алаша.
|
Сола вуйышкы Нӱнжӹк йорталтен лӓктӹ, а пакылажы кышкыла, кеӓш? Кыш сӹнзӓ анжа? Имни вӹлец тӹдӹ йӹрвӓш тусаральы.
|
Шайылныжы туан изи солашты шыпшылт вазын. Тӹдӹн йӹр тене ӱдӹмӹ ӓнгӓвлӓ киӓт, а тидӹ гӹц пасна цилӓ вец шӹргӹ дӓ шӹргӹ... Келгӹ каремвлӓ дӓ пӹц шӹргӹвлӓ.
|
Нӱнжӹк пӹрӹнзӹк нӓлмешкӹ лепкӓжӹм кыптыртальы.
|
Вара кестенжӹм шыпшыл лыкты, тӹдӹм анжальы, кидӹштӹ вӓкш пӹлвлӓ пӹтӹрӓльӹ. И-э-эх-х! Кыце кердмӓш тӹдӹм пӹлгомышкыла мырыктыш. Кестен, вужген, кӱш, пӹлвлӓ докы, вӹсӹш.
|
— Кышкыла кестенем вуйын вазеш, тӹшкӹлӓ таки тӓрвӓнем, — юкынок попалта.
|
Кӱшӹцлӓ шишкымы юк шакташ тӹнгӓльӹ. Пыждуп! сагажок рӹшкӓлтӓш Нӱнжӹк анжалеш — кестенжӹ пелӹ якте нелӹ вуйжы доно рокыш шыралтын.
|
— Ма техеньӹ масак? Кыце ынгылаш? Тишӓк, вӓрешемок, кодмыла ма? — тӹдӹ мужедеш. — Тамажы мӹньӹм тишец ӹнежӹ колты, тама? Ну-у, нимат агыл! Мӹньӹнӓт турнаэм ситӓ!
|
Кестен вурдым роалтыш, цӹркӹнӓлят, рок гӹц шыпшыл лыкты. «И-э-эх!» — угӹц тӹдӹм пӹлгомыш мырыктыш.
|
Шукы вычаш ӹш вӓрешт. Шойге шошкен, кестен мӹнгеш вӹсен тольы. Тидӹ гӓнӓ рок вӹлнӹ икманяры вырт пӹтӹрнӓлт сӓрнӹшӓт, тырлыш. Нелӹ мычашыжы кечӹ шӹцмӹ векӹлӓ анжыкта.
|
— О-о, вот тидӹ тӧр пӓлӹк. Тӹ векӹ ӹне тӓрвӓненӓ.
|
Нӱнжӹк, алашажым кышкыжат, анзыкыла покталтыш.
|
Ик уштышым кыдалеш, весӹм эртӓ. Шӹргӹ то ныгыдемеш, то сотемеш. Лапаташкылаат Нӱнжӹк вала, кӱшкӹлӓӓт куза. Кыдалеш, а ваштареш ик йӓнгӓнӓт ак попазы.
|
Кыдалеш-кыдалеш, такыр корныжат пӹтӓ. Нӱнжӹкӹн йӓнгӹшкӓт сылык вазеш. Ма техеньӹ?
|
— Эх, ӹшкӹмем сусуэмдӓш, хоть мыралтышаш, векӓт? — манеш дӓ улы юкын сӹгӹрӓл-сӹгӹрӓл колта:
|
Сары сарым арата.
|
Шимӹ шимӹм ярата.
|
Сарат ам ыл, шимӓт ам ыл,
|
Кӱжӹ мӹньӹм ярата?!
|
Вара эчеӓт лепкӓм кыптырта.
|
— Анжок, ӓ, маханьы ороды мыры. Малын шимӹжӹ шимӹм ярата? Шиштӹ веле, йӓ! Мӹньӹ гӹнь, ваштареш ка-ак ыдырал пуэм ыльы! Хором пуэн ат керд гӹнь, хоть кыргыж шӹл тӹнӓм.
|
Нӱнжӹк алашажым покталта дӓ угӹц мыралта:
|
«Худа, худа» маныда,
|
«Яжо, яжо» маныда.
|
Худа агыл, яжо агыл
|
Пад пындаш падкагыльда!
|
Ма вуйышкыжы толын пыра, тӹдӹ гишӓн Нӱнжӹк вактеш. Икманярышты тӹдӹлӓн мырашат ситен шоаш, дӓ тӹдӹ тырла.
|
Чӹдӹ ма, шукы ма Нӱнжӹк мыктен кыдалеш, шӹргӹлӓн мычаш уке. Тӹшкӓвлӓ лошты кеквлӓ ма-шон гишӓн мыралтат. Шӹргӹ цӹшкерлӓ ныгыдемеш дӓ ныгыдемеш. Рехенян кӹжгӹ кожвлӓ пӹцкӓтӓм шӓрӓт. Йӓнглӓнӓт руй чучеш. Нимахань тӧр корны уке.
|
Трӱк йӹрвӓш сотыракын чучаш тӹнгӓльӹ. Нӱнжӹк шӹргӹ сӓрӓнӹш кӹдӓл лӓктӹ. Тӹнӓмок силан мардеж лицӓшкӹжӹ ӹфӹлӓл пуа. Эчежӹ вет мардежет пыракым, кошкышы кож имвлӓм, вес сӱкӹм ваштареш вӹстӓрӓ, лицӓмӓт ӧрдӹшкӹ сӓрӓлӓш вӓрештӹ. Имнижӓт анзыкыла ӹнежӹ ке.
|
Лепкӓ туреш кидӹм ӓнгӓлтен, Нӱнжӹк тусаралеш. Ужеш, кок кого дӓ кӹжгӹ цӹвӹ ял пишок шайыкыла ыдырал-ыдырал колтат. Пырак веле йӹр шалга, цӹвӹн кӓпшӓт ак кай.
|
— Эй! Э-э-эй! — Нӱнжӹк сӹгӹрӓлеш. — Цӓрнӹ пыракым сӹнзӓш кӹшкӓш!
|
Цӹвӹ вуйта акат кол, тенгеок ыдыра.
|
— Цӓрнӹ, манам! Кыдалаш ӓптӹртет! Мам тенге путает? — млоец сасла.
|
— Пӹжӓшӹм ӹштем! — ваштареш шакта. — Цецаш ато хозаэм толеш!
|
Мыгыль-мугыль каеш, йычыр-йочыр шакта — цӹвӹ Нӱнжӹк векӹлӓ сӓрнӓлеш. Анжа Нӱнжӹк: нимат тидӹ цӹвӹ агыл, а изирӓк пӧрт цӹвӹ ялан шалга.
|
— Хозаэтшӹ кӱ ылеш?
|
Нӱнжӹк ядын веле шоктыш, вуй турежӹ тама шужгаш тӹнгӓльӹ. Орен шӹшмӹ вачкы постол тамаханьы хӓдӹр пӹлгом гӹц сӓрӓн ӱлӹкӹлӓ чонгештӓ.
|
— Перегӓ-ӓ-ӓлт! — тӹшец шакта.
|
— Теве хозаэмӓт пӧртӹльӹ, — цӹвӹ ялан пӧрт пелештӓлеш.
|
Оренвачкы рок мычкы икманяр гӓнӓ тӹргештӹш, кишӓм коден, йыжнальы дӓ тырлен шагальы.
|
Тӹшец изи мыгыр кӓпӓн, луды куктаналтшы ӱпӓн, какляка кужы нерӓн папи изин-олен, кичкӹжӓлӹн, лӓктӹ.
|
— Фу-у! Тӓ эдем пыш, тӓ сыкыр пыш пишок ӱпшӓ! — пӱдӹмӹ, кок велнӹ кок кужы пӱ веле пӓлдӹрнӓ, ӹрдӓнгшӹ постол юк доно келесӓлеш.
|
Вара Нӱнжӹкӹмӓт ужын шокта.
|
— Тӹнь, колотньык, мам тиштӹ сӓрнет?
|
Э-э, кӱ тидӹ ылеш, Нӱнжӹк пӓлӓ ылыныш! Вувер папи тидӹ!
|
— Пуры лижӹ, Вувер папи! — пурынок манеш.
|
Но тӹдӹжӹ тамалын-ӓнят литӹмӓш шӹдешкӓ, ялжы донат ташкал-ташкал колта.
|
— Махань мӹнь тӹлӓт «папи» ылам! Ыжат, папим мон!
|
End of preview. Expand
in Data Studio
README.md exists but content is empty.
- Downloads last month
- 19