Datasets:

keramjan
/

spellcheck

original stringlengths 14 2.63k	corrected stringlengths 14 2.53k
#### ئۇيغۇر تىلى قىسمى	#### ئۇيغۇر تىلى قىسمى
1 \_ سوئال: تىل تاۋۇشلىرى دېگەن ئېمە؟	1 - سوئال: تىل تاۋۇشلىرى دېگەن ئېمە؟
جاۋان، تىلىدا مەنە ئىيادىلەش يىاكى مەنىم ئۆزگىرىش رولىغنا ئىگنە بولىغتان ئەڭ كىچىك تاۋۇش بىرلىكى نەقەل . تاۋۇشى ياكى فونېما دەپ ئاتىلىدۇ.	جاۋان، تىلىدا مەنە ئىپادىلەش ياكى مەنە ئۆزگىرىش رولىغا ئىگە بولىغان ئەڭ كىچىك تاۋۇش بىرلىكى تىل . تاۋۇشى ياكى فونېما دەپ ئاتىلىدۇ.
2 - سوئال: ئۇيغۇر تىلىدا قانچە تاۋۇش بار؟ ئۇلار قسايسى؟	2 - سوئال: ئۇيغۇر تىلىدا قانچە تاۋۇش بار؟ ئۇلار قايسى؟
جاۋاب. 32 تىل تاۋۇش، 32 ھــەرپ بىنار. ئۇلار تۆۋەنــ ىدىكىللەردىس ئىبسارەت، ئاما ئە. ب، پ، ت، ج. ج. خ. د. ر. ز، ژ، س، ش، غ، ڧ، ق، ڬ، گ، ڬ، ل، م، ن، م، ٹو، ٹۇ، ئۆ، ئۈ، ۋ، ئى، ئى، ئ.	جاۋاب. 32 تىل تاۋۇش، 32 ھــەرپ بار. ئۇلار تۆۋەنـدىكىلەردىن ئىبارەت، ئا، ئە، ب، پ، ت، ج. چ. خ. د. ر. ز، ژ، س، ش، غ، ف، ق، ڭ، گ، ك، ل، م، ن، ھ، ئو، ئۇ، ئۆ، ئۈ، ۋ، ئې، ئى، ي.
3 - سوئال: ئۇيىغۇر تىلىدىكتى تاۋۇشلار نېمىگـە ئاساسەن سوزۇق ۋە ئۆزۈك تاۋۇش دەپ ئىكىكى تۈرگىە بۆلۈنىدۇ؟	3 - سوئال: ئۇيغۇر تىلىدىكى تاۋۇشلار نېمىگـە ئاساسەن سوزۇق ۋە ئۆزۈك تاۋۇش دەپ ئىكىكى تۈرگە بۆلۈنىدۇ؟
جاۋاپ، ئۇيغۇر تىلىدىكى تاۋۇشلار ئۆيىكىدىن چىقىقان ھاۋا ئېقىمىنىڭ تاۋۇش چىقىرىش ئورگانىلىرىنىڭ توشقۇنلۇقىغا ئۇچراش يىاكى ئۇچرىسماسلىقىغىا ئاساسەن سوزۇق تاۋۇشلار ۋە ئۇزۇك تاۋۇشلار دېگەن ئىككى چوڭ تۇرگە يۆلۇنىدۇ.	جاۋاپ: ئۇيغۇر تىلىدىكى تاۋۇشلار ئۆپكىدىن چىقىقان ھاۋا ئېقىمىنىڭ تاۋۇش چىقىرىش ئورگانىلىرىنىڭ توسقۇنلۇقىغا ئۇچراش ياكى ئۇچرىسماسلىقىغىا ئاساسەن سوزۇق تاۋۇشلار ۋە ئۇزۇك تاۋۇشلار دېگەن ئىككى چوڭ تۇرگە يۆلۇنىدۇ.
4 - سوئال: سوزۇق تاۋۇش دېگەن نېمىە؟ ئۇيغۇر تىلىدا قانچە سوزۇق تاۋۇش بار؟	4 - سوئال: سوزۇق تاۋۇش دېگەن نېمە؟ ئۇيغۇر تىلىدا قانچە سوزۇق تاۋۇش بار؟ ئۇلار قايسى؟
جاۋاب: ئۆيكىدىن چىقىقان ھاۋا ئېقىمى تاۋۇش چىقىرىش ئورگىانلىرىنىڭ توسقۇنىلۇقىغا ئۇچرىسمىاي، ئەركىن سوزۇلۇپ ئېيتىلىدىغان تاۋۇشلار ـــ سوزۇق تاۋۇشلار دەپ ئاتىلىدۇ. ئۇيــغۇر تىلــىدا ســەكــكىز سىوزۇق تــاۋۇش بــار. ئۇلار تۆۋەنىدىكىچە.	جاۋاپ: ئۆپكىدىن چىقىقان ھاۋا ئېقىمى تاۋۇش چىقىرىش ئورگانلىرىنىڭ توسقۇنىلۇقىغا ئۇچرىماي، ئەركىن سوزۇلۇپ ئېيتىلىدىغان تاۋۇشلار ـــ سوزۇق تاۋۇشلار دەپ ئاتىلىدۇ. ئۇيــغۇر تىلــىدا ســەكــكىز سىوزۇق تــاۋۇش بــار. ئۇلار تۆۋەنىدىكىچە.
ئا، ئە، ئى، ئى، ئو، ئۇ، ئۆ، ئۈ.	ئا، ئە، ئى، ئى، ئو، ئۇ، ئۆ، ئۈ.
خ ساسوئال: ئۆزۈك تاۋۇش دېگەن ئېمە؟ ئۇيغۇر تىلىدا قانچە ئۈزۈك تاۋۇش بار؟ ئۇلار قايسى؟	5 - سوئال: ئۆزۈك تاۋۇش دېگەن ئېمە؟ ئۇيغۇر تىلىدا قانچە ئۈزۈك تاۋۇش بار؟ ئۇلار قايسى؟
جاۋاب. ئۆپىكىدىن چىقىقان ھاۋا ئېقىمىنىڭ تاۋۇش چىقىرىش ئورگانلىرىنىڭ توسقۇنلىۇقىغا ئۇچرىشى بىلەن ئۇزۇ-لۇن ئېيتىلىدىغان تاۋۇشلار ـــ ئۈزۈك تاۋۇشلار دەپ ئاتىلىدۇ. ئۇيغۇر تىلىدا 24 ئۈزۈك تاۋۇش بار. ئۆلار تۆۋەندىكىچە: ٻيٺ ڀين جي جي خي ديو، زيڻ سي شي خي ق. تى، ك.ك.پڭ، ل، م، بن، ھ، ۋ، ي.	جاۋاب. ئۆپىكىدىن چىقىقان ھاۋا ئېقىمىنىڭ تاۋۇش چىقىرىش ئورگانلىرىنىڭ توسقۇنلىۇقىغا ئۇچرىشى بىلەن ئۈزۈلۈپ ئېيتىلىدىغان تاۋۇشلار ـــ ئۈزۈك تاۋۇشلار دەپ ئاتىلىدۇ. ئۇيغۇر تىلىدا 24 ئۈزۈك تاۋۇش بار. ئۆلار تۆۋەندىكىچە: ب، پ، ت، ج، چ، خ، د، ر، ز، ژ، س، ش، غ، ف، ق، ك، گ، ڭ، ل، م، ن، ھ، ۋ، ي.
6 - سوئال: سوزۇق تاۋۇشلار قايسى جىھھەتلەردىن قانىداق تۈرگە بۆلۈنىدۇ؟	6 - سوئال: سوزۇق تاۋۇشلار قايسى جەھەتلەردىن قانىداق تۈرگە بۆلۈنىدۇ؟
جاۋابٌ: سوزۇق قاۋۇشلار تىل ئورنىي ھىم كەۋ ھالىتى جەمەتىتىس ئىككى خىل تۇرگە بۆلۈنىدۇ.	جاۋاب: سوزۇق تاۋۇشلار تىل ئورنى ھەم لەۋ ھالىتى جەھەتىتىن ئىككى خىل تۇرگە بۆلۈنىدۇ.
7 ÷ سوئال: تىل ئورنى جەھەتتىن قانداق تۈرلەرگە بۆ لۈشدۇ؟	7 - سوئال: تىل ئورنى جەھەتتىن قانداق تۈرلەرگە بۆ لۈنىدۇ؟
جاۋاب، سوزۇق تىاۋۇشلار تىەلىەپىپۇر قىلىنىغان چاغدا تىلىنىڭ ئېنغىز بوشلۇقىدا ئالدىغا سوزۇلىۇش يىاكى ئارقىغا تىل ئارقا سوزۇق تاۋۇشىلار، تىل ئارا سوزۇق تىاۋۇشبلار دەپ گۈچ قۇرگە بۆلۈنىدۇ.	جاۋاب: سوزۇق تىاۋۇشلار تەلەپىپۇر قىلىنىغان چاغدا تىلىنىڭ ئېغىز بوشلۇقىدا ئالدىغا سوزۇلۇش ياكى ئارقىغا سوزۇلىشىغا قاراپ، تىل ئالدى سوزۇق تاۋۇشلار، تىل ئارقا سوزۇق تاۋۇشىلار، تىل ئارا سوزۇق تاۋۇشبلار دەپ ئۈچ تۇرگە بۆلۈنىدۇ.
> تىل ئالدى سوزۇق تاۋۇشلار. ئە، ئۇ، ئۇ،	تىل ئالدى سوزۇق تاۋۇشلار: ئە، ئۆ، ئۇ.
تىل ئارقا سوزۇق تاۋۇشلار. ئا، ئو، ئۇ.	تىل ئارقا سوزۇق تاۋۇشلار: ئا، ئو، ئۇ.
تىل ئازا سوزۇق تاۋۇشلار، ئى، ئى.	تىل ئارا سوزۇق تاۋۇشلار: ئې، ئى.
8 - سوئال: سوزۇق تاۋۇشلار لەۋ ھالىتىگە قاراپ قانچە تۈرگە بۆلۈنىدۇ؟	8 - سوئال: سوزۇق تاۋۇشلار لەۋ ھالىتىگە قاراپ قانچە تۈرگە بۆلۈنىدۇ؟
جاۋاپ، لەۋلىەشىكەن سوزۇق تاۋۇشلار «ئو، ئۇ، ئۆ، ئۈ) ۋە لەۋلەشمىگەن سوزۇق تاۋۇشلار (ئا، ئە، ئى، ئى) دېنگىمن ئىككى تۇ,گە يۆلۈنىدۇ.	جاۋاپ، لەۋلەشىكەن سوزۇق تاۋۇشلار (ئو، ئۇ، ئۆ، ئۈ) ۋە لەۋلەشمىگەن سوزۇق تاۋۇشلار (ئا، ئە، ئې، ئى) دېگەن ئىككى تۈرگە يۆلۈنىدۇ.
و \_ سوئال: ئۇزۇك تاۋۇشلار تىھلىدىيۇز قىلىنغانلىدا، ئۆيىكىدىن چىقىقان ھاۋا ئىبقىمىنىڭ تاۋۇش چىقىرىس ئورگا نلىرىنىڭ توستۇنسلۇقىنى يېڭىشىكە قاران قانسچە تۇرگە بۆلۈنىدۇ؟ ئۇلار قايسى؟	9 _ سوئال: ئۇزۇك تاۋۇشلار تەلەپپۇز قىلىنغاندا، ئۆپىكىدىن چىقىقان ھاۋا ئېقىمىنىڭ تاۋۇش چىقىرىش ئورگانلىرىنىڭ توسقۇنلۇقىنى يېڭىشىكە قاراپ قانچە تۈرگە بۆلۈنىدۇ؟ ئۇلار قايسى؟
جاۋاب؛ ئۈزۈك تاۋۇشلار تەلەپبۇ; قىلىنغاندا ئۇيتكىدىن چىقىقان ھىلۋا ئېقىمىنىڭ تىلۋۇش چىقىرىش ئورگىانىلئرننىڭ توسقۇنسلۇقىنى يېڭىشىكە قىاران، 1) پىارتىلىغۇچى تىاۋۇشىلار (پ، د. گ، پ، ت، ق، ڭ)؛ 2) پارتىلىغىۇچى سىيرىيلاڭىغۇ تاۋۇشلار (ج. چ)؛ 3) سىيرىلاتمخۇ تاۋۇشىلار (ۋ. ز. ۋ. ي. غ. س، ش، خ، ھ، ق)؛ 4) دىسماغ تاۋۇشلار (م، ن، ڭ)؛ 5) يان تاۋۇش (ل)؛ 6) تىترىسكۈچى تاۋۇش (ر) دىن ئېسارىت ئالتە تۈركسە بۆلۈنىدۇ.	جاۋاب: ئۈزۈك تاۋۇشلار تەلەپپۇز قىلىنغاندا ئۇپكىدىن چىققان ھاۋا ئېقىمىنىڭ تاۋۇش چىقىرىش ئورگانلىرىنىڭ توسقۇنلۇقىنى يېڭىشىكە قاراپ: 1) پارتىلىغۇچى تاۋۇشىلار (پ، د. گ، پ، ت، ق، ڭ)؛ 2) پارتىلغۇچى سىيرىلاڭغۇ تاۋۇشلار (ج. چ)؛ 3) سىيرىلاڭغۇ تاۋۇشىلار (ۋ. ز. ژ. ي. غ. س، ش، خ، ھ، ق)؛ 4) دىماغ تاۋۇشلار (م، ن، ڭ)؛ 5) يان تاۋۇش (ل)؛ 6) تىترىگۈچى تاۋۇش (ر) دىن ئېارەت ئالتە تۈرگە بۆلۈنىدۇ.
، 10 - سوئال، ئۇزۇك تاۋۇشلار نېمىگىد ئاساسەن جاراقىلىق ئۈزۈك تاۋۇش ۋە جاراقسز ئۆزۈك تاۋۇش دېگەن ئىككى تۈرگە بۆلۈنىدۇ؟	10 - سوئال: ئۇزۇك تاۋۇشلار نېمىگە ئاساسەن جاراڭلىق ئۈزۈك تاۋۇش ۋە جاراڭسز ئۆزۈك تاۋۇش دېگەن ئىككى تۈرگە بۆلۈنىدۇ؟
جاۋاب. ئۈزۈك تاۋۇشلارنى تەلـەپپۇز قىلغانسدا تىاۋۇش پەردىسىنىڭ تىترەش ــ تىترىمەسلىكىگىـە ئاساسەن جىاراڭــامق ۋ، جاراڭسىز ئۇزۇك تاۋۇش دەپ ئىككىگە بۆلۈنىدۇ.	جاۋاب: ئۈزۈك تاۋۇشلارنى تەلـەپپۇز قىلغاندا تىاۋۇش پەردىسىنىڭ تىترەش ــ تىترىمەسلىكىگىـە ئاساسەن جاراڭــلىق ۋە جاراڭسىز ئۇزۇك تاۋۇش دەپ ئىككىگە بۆلۈنىدۇ.
11 - نىتوقال: جاراڭلىق ئۈزۈك تاۋۇش دېگەن ئېمە؟ قسا يصلا, ؟	11 - سوئال: جاراڭلىق ئۈزۈك تاۋۇش دېگەن نېمە؟ قايسىلار؟
جاۋان، تاۋۇش يەردىسى تىترىسكىلەن ھالدا ئېيتىلىدىغان ئۇزۇڭ تاۋۇشلار \_\_ جاراڭلىق ئۇزۇك تاۋۇش دېيىلىدۇ.	جاۋاب: تاۋۇش پەردىسى تىترىگەن ھالدا ئېيتىلىدىغان ئۇزۇڭ تاۋۇشلار _ جاراڭلىق ئۇزۇك تاۋۇش دېيىلىدۇ.
ئۇيغۇر ئەدەبىي تىلىدىكى جاراڭلىق ئۇزۇك تاۋۇشلار 14 بسولۇپ، ئسۇلار، ب، ج، د. ر. ز. ژ. غ. گ. ڭ. ن. م. ل. ۇ، ئ،⊲	ئۇيغۇر ئەدەبىي تىلىدىكى جاراڭلىق ئۇزۇك تاۋۇشلار 14 بولۇپ، ئۇلار: ب، ج، د، ر، ز، ژ، غ، گ، ڭ، ن، م، ل، ۋ، ي.
12 - سوئال: جاراڭسىز ئۈزۈك تاۋۇش دېگەن نېمە؟ ئالار قايسى؟	12 - سوئال: جاراڭسىز ئۈزۈك تاۋۇش دېگەن نېمە؟ ئالار قايسى؟
جاۋاب، تاۋۇش يەردىسى تىترىمىگەن ھالىدا ئېيتىلىدىغان تاۋۇشلار. ـــ جاراڭــلىق ئۇزۇڭ تــاۋۇشلار دەپ ئاتىلىدۇ. ئۇلار، پ، ت، چ، خ، س، ش، ق، ف، ك، ه.	جاۋاب، تاۋۇش يەردىسى تىترىمىگەن ھالدا ئېيتىلىدىغان تاۋۇشلار ـــ جاراڭسىز ئۈزۇڭ تــاۋۇشلار دەپ ئاتىلىدۇ. ئۇلار، پ، ت، چ، خ، س، ش، ق، ف، ك، ھ.
13 - سوئال: بوغۇم دېگەن نېمە؟	13 - سوئال: بوغۇم دېگەن نېمە؟
جاۋاپ، سۆزلىەر تەلەپپۇز قىلىنىغانىدا تىەبىئىي ھالدا ئۇزۇپ ــ ئۇزۇپ ئېيتىلىدىغان تاۋۇش توپى ياكى ئايىرىم بىر تاۋۇش ــ بوغۇم دېيىلىدۇ. مەسىلەن، بــاغ، ئاش، مەك+تەپ، د،پاېاشەر، ئەلبادە جابىلىيەت.	جاۋاپ: سۆزلەر تەلەپپۇز قىلىنىغانىدا تەبئىي ھالدا ئۈزۈپ ــ ئۈزۈپ ئېيتىلىدىغان تاۋۇش توپى ياكى ئايرىم بىر تاۋۇش ــ بوغۇم دېيىلىدۇ. مەسىلەن، بــاغ، ئاش، مەك+تەپ، دەپ+تەر، ئە+دە+بى+يات.
14 - سوئال: تىلىمىزدىكى بوغۇملار قانداق تۈرلەرگە بۆلۈنىدۇ؟	14 - سوئال: تىلىمىزدىكى بوغۇملار قانداق تۈرلەرگە بۆلۈنىدۇ؟
جاۋاپ: تىلىمىزدىكى بىەزى بوغۇملارنىڭ ئاخىرى سوزۇق تساۋۇش بىلەن، بىم<sub>ا</sub>يىلىرىنىڭ ئاخىرى ئۇزۇك تاۋۇش بىلەن ئاياغلاشقان بولىدۇ. شۇنىڭىغا ئاساسىەن بوغۇمىلارنىي ئوچۇق بوغۇم ۋە يېپىق بوغۇم دەپ ئىككىگە بۆلۈشكە بولىدۇ.	جاۋاپ: تىلىمىزدىكى بەزى بوغۇملارنىڭ ئاخىرى سوزۇق تاۋۇش بىلەن، بەزىلىرىنىڭ ئاخىرى ئۇزۇك تاۋۇش بىلەن ئاياغلاشقان بولىدۇ. شۇنىڭىغا ئاساسىەن بوغۇملارنىي ئوچۇق بوغۇم ۋە يېپىق بوغۇم دەپ ئىككىگە بۆلۈشكە بولىدۇ.
### 15 - سوئال: ئوچۇق بوغۇم دېگەن نېمە؟	15 - سوئال: ئوچۇق بوغۇم دېگەن نېمە؟
جاۋاب. سوزۇق تىاۋۇش بىلەن ئايىاغلاشىقىان بوغۇم ب ئوچۇق بوغۇم دېيىلمىدۇ. مەسىلىەن، ئاب-ئىلمە، ئبدابرە، ئو + قۇ + غۇ + چى.	جاۋاب: سوزۇق تاۋۇش بىلەن ئاياغلاشقان بوغۇم - ئوچۇق بوغۇم دېيىلىدۇ. مەسىلىەن، ئا+ئىلە، ئ+دا+رە، ئو+قۇ+غۇ+چى.
16 - سوئال: يېيىق بوغۇم دېگەن نېمە؟	16 - سوئال: يېيىق بوغۇم دېگەن نېمە؟
جىلۋاب. ئۈزۈك تىلۋۇش بىلەن ئايىلغىلاشقان بوغۇم ــ يېپىق بىوغۇم دېيىلىدۇ. مەسىلىەن، يىول+داش، مىەك+تەپ، كسەتى+ ھسەن.	جاۋاب: ئۈزۈك تاۋۇش بىلەن ئاياغلاشقان بوغۇم ــ يېپىق بوغۇم دېيىلىدۇ. مەسىلىەن، يول+داش، مەك+تەپ، كەت+ مەن.
17 ــ سوئال: لبكسكا دبگەن نېيە؟	17 ــ سوئال: لبكسكا دبگەن نېمە؟
جاۋاب: بىر تىلدىكى بارلىق سۆزلىەرنىڭ يىغىندىسى سا لۇغىەت تەركىبى ياكى لېكسىكا دەپ ئاتىلىدۇ. لۇغەن تەركىبى بىر مىللىەتىنىڭ ئاساسىي تىل بايلىقى ھېسابلىنىدۇ.	جاۋاب: بىر تىلدىكى بارلىق سۆزلەرنىڭ يىغىندىسى - لۇغەت تەركىبى ياكى لېكسىكا دەپ ئاتىلىدۇ. لۇغەن تەركىبى - بىر مىللىەتىنىڭ ئاساسىي تىل بايلىقى ھېسابلىنىدۇ.
18 - سوئال: لۇغەت تەركىبى نەچچىگە بۆلۈنىدۇ؟	18 - سوئال: لۇغەت تەركىبى نەچچىگە بۆلۈنىدۇ؟
جاۋاب. لۇغەن تەركىبى ئۆزىنىڭ ئالاھىدىلىكىگە ئاساسەن: ئاساسىي لۇغەن فوندى ۋە ئادەتتىكى لۇغەن تىمركىبى دېىگەن ئىككى تۇرگە يۆلۈنىدۇ.	جاۋاب: لۇغەن تەركىبى ئۆزىنىڭ ئالاھىدىلىكىگە ئاساسەن: ئاساسىي لۇغەت تەركىبى ۋە ئادەتتىكى لۇغەت تەركىبى دېىگەن ئىككى تۇرگە يۆلۈنىدۇ.
19 - سوئال: ئاساسىي لۇغەت فونىدى دېگەن نېمە؟ ئۇ قانداق ئالاھىدىلىككە ئىگە؟	19 - سوئال: ئاساسىي لۇغەت تەركىبى دېگەن نېمە؟ ئۇ قانداق ئالاھىدىلىككە ئىگە؟
جاۋاپ، لۇغەن تەركىبى ئىچىدىسكى ئەڭ تۇراقىلىق، ئەڭ پۇختا ۋە يېڭى سۆزلەرنى ياساشتا ئاساس بولىدىغان سۆزلەرت ئاساسىي لۇغبەت فونىدى دەپ ئاتىلىدۇ. ئۇ ئۈچ تىۈرلۈك ئالاـ ھىدىلىككە ئىگە: 1) ئاساسىي لۇغەت فوندىغا كىرىدىغان سۆزلەر شۇ تىلىدا سۆزلىشىدىلغان بارلىق كىشىلمى ئۈچۈن ئورتاق ھىم چۈشىنىشلىك سۆزلەردۇر. شۇڭىا ئۇ ئۇيىغۇر تىلى لۇغەت تەركىبىنىڭ يادروسى ھېسابلىنىدۇ. 2) ئاساسىي لۇغەت فوندىغا كىرىدىىغان سۆزلىەر شۇ تىلدا ئۇزاق تىارىىخىتا، قــەدىــمكى زامنانلاردىن بېرى ئۆزگىەرمەي، كىشىلمەرنىڭ تىل ئالاقىسىدە قولىلىنىپ كېلىۋاتىقان سۆزلەردىن ئىبىارەت. 3) ئاساسىتى لاۇغىەن فونىدىنغا كىبرىندىغان سىۋزلىەر تىلىنىزدىىكىي يېڭىي سىۋزلىەرنىنىڭ ياسىملىشىمغا ئاساس بىولىسدۇ. تىلىمىزدىيكىي نۇرغۇن سۆزلىەر ئاياسىي لۇغىەت فونىدىيىدىن كىرىدىغان سۆزلىەرگىي قوشۇمىچىلارنى قوشۇش يىاكىي باشقا سۆزلىەرنى قوشۇش ئارقىلىق ياسالغان.	جاۋاپ: لۇغەن تەركىبى ئىچىدىكى ئەڭ تۇراقىلىق، ئەڭ پۇختا ۋە يېڭى سۆزلەرنى ياساشتا ئاساس بولىدىغان سۆزلەرت ئاساسىي لۇغەت تەركىبى دەپ ئاتىلىدۇ. ئۇ ئۈچ تۈرلۈك ئالاھىدىلىككە ئىگە: 1) ئاساسىي لۇغەت تەركىبىگە كىرىدىغان سۆزلەر شۇ تىلىدا سۆزلىشىدىلغان بارلىق كىشىلەر ئۈچۈن ئورتاق ھەم چۈشىنىشلىك سۆزلەردۇر. شۇڭا ئۇ ئۇيغۇر تىلى لۇغەت تەركىبىنىڭ يادروسى ھېسابلىنىدۇ. 2) ئاساسىي لۇغەت تەركىبىگە كىرىدىىغان سۆزلەر شۇ تىلدا ئۇزاق تارىىختا، قــەدىــمكى زامانلاردىن بېرى ئۆزگەرمەي، كىشىلەرنىڭ تىل ئالاقىسىدە قولىلىنىپ كېلىۋاتىقان سۆزلەردىن ئىبىارەت. 3) ئاساسىي لۇغەت تەركىبىگە كىرىدىغان سىۆزلەر تىلىمىزدىىكى يېڭي سىۆزلەرنىڭ ياسىلىشىغا ئاساس بولىدۇ. تىلىمىزدىكى نۇرغۇن سۆزلەر ئاساسى لۇغەت تەركىبىگە كىرىدىغان سۆزلەرگە قوشۇمىچىلارنى قوشۇش ياكى باشقا سۆزلەرنى قوشۇش ئارقىلىق ياسالغان.
20 - سوئال: ئادەتتىكى لۇغەت تەركىبى،دېگەن نېمە؟	20 - سوئال: ئادەتتىكى لۇغەت تەركىبى دېگەن نېمە؟
جاۋاب، تىلىمىزدىكى ئاساسىي لۇغەن فوندىغا كىرىدىغان سۆزلەردىن باشقا بارلىق سۆزلەر ـــ ئادەتتىكى لۇغەت تەركىبى دەپ ئاتىلىدۇ.	جاۋاب: تىلىمىزدىكى ئاساسىي لۇغەن تەركىبىگە كىرىدىغان سۆزلەردىن باشقا بارلىق سۆزلەر ـــ ئادەتتىكى لۇغەت تەركىبى دەپ ئاتىلىدۇ.
21 - سۇئال: ئادەتتىكى لۇغەت تەركىبىگە قانىداق سۆزلەر كىرىدۇ؟	21 - سۇئال: ئادەتتىكى لۇغەت تەركىبىگە قانىداق سۆزلەر كىرىدۇ؟
جاۋاب: 1) بىر تىلدا سۆزلىشىدىغـان خـەلـقا ئامىمىسى بىردەك چۇشىنىپ كېتىەلمەيدىغان، كۈنىدىسلىك تۇرمۇشتىا ئاز قولىلىنىلىدىسغان سۆزلەر. پىەلسەپىە، ئىجتىمائىي تىەلىمات، ئىدراك، ئۇلۇغىۋار…	جاۋاب: 1) بىر تىلدا سۆزلىشىدىغـان خـەلـق ئامىمىسى بىردەك چۇشىنىپ كېتىەلمەيدىغان، كۈنىدىلىك تۇرمۇشتىا ئاز قولىلىنىلىدىسغان سۆزلەر. پەلسەپە، ئىجتىمائى، تەلىمات، ئىدراك، ئۇلۇغىۋار…
2) ئىلىم ــ پــەن ئاتــالـخۇلىرى. مــاتېماتىكــا، فوسفور، تىھ ڭلىمىھ...	2) ئىلىم ــ پــەن ئاتــالـغۇلىرى. مــاتېماتىكــا، فوسفور، تەڭلىمە...
3) يېڭىدىن پەيىدا بولغان سۆزلىەر: سۇنىئىي ھىەمراً، ;امسانىۋىلاشتۇرۇش، زەربىدارلار...	3) يېڭىدىن پەيدا بولغان سۆزلەر: سۇنىئىي ھەمراً، زامانىۋىلاشتۇرۇش، زەربىدارلار...
4) باشقـا تىللاردىن قوبۇل قىلىنغان سۆزلەر. ئاخبارات، نسامزان، تراکستور...	4) باشقـا تىللاردىن قوبۇل قىلىنغان سۆزلەر. ئاخبارات، نامزات، تراکتور...
5) كەسپىي ھۇنەر ساھەسىدە مەخسۇس قوللىنىلىدىسغان سۆزلىەر: مۇكا، شانا، رەنىدە، ناچا، ئۈسكۈنە...	5) كەسپىي ھۇنەر ساھەسىدە مەخسۇس قوللىنىلىدىسغان سۆزلىەر: مۇكا، شانا، رەنىدە، ناچا، ئۈسكۈنە...
6) يەرلىك شېۋىلەر. ئايلا. چۈجەم، ھاللاڭ، ئەدەسسىز...	6) يەرلىك شېۋىلەر. ئايلا، چۈجەم، ھاللاڭ، ئەدەسسىز...
7) كونىراپ ئېھتىياجدىن قېپقالىغان سۆزلىەر. باخشى، تىالىپ، مەدرىس... قىاتىارلىق يىەتىتىە خىل ساھىەدىلكىي سۇ; لەر كىرىدۇ.	7) كونىراپ ئېھتىياجدىن قېپقالىغان سۆزلەر: باخشى، تالىپ، مەدرىس... قاتارلىق يەتتە خىل ساھەدىكى سۆزلەر كىرىدۇ.
22 - سوئال: سۆزنىڭ ئەسلى مەنىسى دېگەن نېمە؟	22 - سوئال: سۆزنىڭ ئەسلى مەنىسى دېگەن نېمە؟
جاۋان. ئوبيېكىتىپ شەيئىلىەر توغرىسىدىلىكىي ئۆقۇمنىڭ سىۋە لىەردە بىۋاسىتىە ئىيىادىيلىنىشى ب سىۋەنىڭ ئەسىلىى ھەتىسى دەن ئاتىلىدۇ.	جاۋاب: ئوبيېكىتىپ شەيئىلىەر توغرىسىدىلىكىي ئۆقۇمنىڭ سۆزلەردە بىۋاسىتە ئىپادىلىنىشى - سۆزنىڭ ئەسىلىى مەنىسى دەپ ئاتىلىدۇ.
23 ـ سوئال: سۆزنىڭ كۆچمە مەنىسى دېگەن نېمە؟	23 ـ سوئال: سۆزنىڭ كۆچمە مەنىسى دېگەن نېمە؟
جاۋاپ. ئاۋۋالقى ئۇقۇمىنىڭ بىرەر ماھىيەتلىك خۇسۇسى يىىتىگىە ئاساسەن سۆز مىەنىسىنىڭ كىۆچىۈشىى نىەتىجىسىدە يەيدا بولغان يېڭى مەنىسى سۆزنىڭ كۆچمىد مىەنىسى دەن ئاتىلىدۇ. مەسىلەن، مېنىڭ ئانــام ئوقۇتقۇچى. ۋەتــەن بىزنىڭ ئانىمىز. يۇقىرىنقى ئىكىكى جۇمىلىدىكى «ئانا» دېيگەن سۆز بىرىشچى جۇمىلىدە ئەسلى مەنىدە، ئاككىنچى جۇملىدە كۆچمە مەنىدە كىەلگىەن.	جاۋاپ: ئاۋۋالقى ئۇقۇمىنىڭ بىرەر ماھىيەتلىك خۇسۇسىيتىگە ئاساسەن سۆز مىەنىسىنىڭ كۆچۈشى نەتىجىسىدە يەيدا بولغان يېڭى مەنىسى سۆزنىڭ كۆچمە مەنىسى دەپ ئاتىلىدۇ. مەسىلەن، مېنىڭ ئانــام ئوقۇتقۇچى. ۋەتــەن بىزنىڭ ئانىمىز. يۇقىرىنقى ئىكىكى جۇمىلىدىكى «ئانا» دېگەن سۆز بىرىنچى جۇمىلىدە ئەسلى مەنىدە، ئىككىنچى جۇملىدە كۆچمە مەنىدە كەلگەن.
24 - سوئال: بىر مەنىلىك سۆز دېگەن نېمە؟	24 - سوئال: بىر مەنىلىك سۆز دېگەن نېمە؟
جاۋان: ئوييېكىتىپ شىمېئى، ھىلادىسە تىوغىرىسىدا بارلا ئۇقۇمىنى بىلىدۇرىدىغتان سۆزلىەر ــ بىر مىەنىلىك سۆزلىمز دەن ئاتىلىدۇ.	جاۋاب: ئوبىكتىپ شەيئى، ھادىسە توغىرسىدا بىرلا ئۇقۇمىنى بىلدۈرىدىغان سۆزلەر ــ بىر مەنىلىك سۆزلەر دەپ ئاتىلىدۇ.
25 - سوئال: كۆپ مەنىلىك سۆز دېگەن ئېمە؟	25 - سوئال: كۆپ مەنىلىك سۆز دېگەن نېمە؟
جاۋان: بىر ئاساسىي مىەنسە ۋە ئۇنىڭىغا بىاغىلىنىشلىق بولغان بىرقىانىچە مەنىلىەرنىي بىلدۇرىلىدىغان سۆزلىەر ئ كۆپ مەنىلىك سۆزلەر دەپ ئاتىلىدۇ. مەسىلەن، باش ۋەزىپە ئى مۇھىم، ئاساسىي ۋەزىپە. بىاش كۆتۈرۈش ـــ قىمد كۆتۈرۈش، پەيدا بولۇش. باش بولۇش ــ باشلامچىلىق قىلىش. باش ئېسكىش سا بويسۇنۇش، يېڭىلىش. سۇنىلىڭ بېشسى سا سۇنىڭ بساشلانغان ئورنى.	جاۋان: بىر ئاساسىي مەنە ۋە ئۇنىڭىغا باغىلىنىشلىق بولغان بىرقانىچە مەنىلىەرنىي بىلدۇرىلىدىغان سۆزلەر - كۆپ مەنىلىك سۆزلەر دەپ ئاتىلىدۇ. مەسىلەن، باش ۋەزىپە - مۇھىم، ئاساسىي ۋەزىپە. باش كۆتۈرۈش ـــ قەد كۆتۈرۈش، پەيدا بولۇش. باش بولۇش ــ باشلامچىلىق قىلىش. باش ئېگىش - بويسۇنۇش، يېڭىلىش. سۇنىڭ بېشى - سۇنىڭ باشلانغان ئورنى.
26 - سوئال: مەنىداش سۆز دېگەن نېمە؟	26 - سوئال: مەنىداش سۆز دېگەن نېمە؟
جاۋان: شەكسلى ھەر خىل، ئەمسىسا مىلەنىلىرى ئوخشاش ياكى بىر ــ بىرىگە يېقىن سۆزلەر ـــ مــەنىداش سۆزلەر دېپ ئاتىسلىدۇ. مەسىلىەن، يىەر، زېسمىن، تىۇپىراق؛ كىسشىي، ئىنسان، ئادەم.	جاۋاب: شەكلى ھەر خىل، ئەمما مەنىلىرى ئوخشاش ياكى بىر ــ بىرىگە يېقىن سۆزلەر ـــ مــەنىداش سۆزلەر دېپ ئاتىسلىدۇ. مەسىلىەن، يەر، زېمىن، تۇپراق؛ كىشى، ئىنسان، ئادەم.
27 - سوئال: شەكىلداش سۆز دېگەن نېمە؟	27 - سوئال: شەكىلداش سۆز دېگەن نېمە؟
جاۋاپ، ئېيتىلىشى، يېزىلىشى ئوخشاش، ئەمما، مەنىلىرى ئوخشىمايدىغان سۆزلەر ساشىەكىلداش سۆزلىەر دەپ ئاتىلىدۇ. مىەسىلىەن، ئان (ئىسىم) ــ مىنىدىغان ئان. ئان (ئىسىم) ــ ئات قويسماق. ئات (پېئىل) ـــ مىلىتىقنى ئات؛ ئوت (ئىسىم)ـــ ئون ۔ چۆپ. ئون (ئىسىم) ۔ ئوچاقتىكى ئوت.	جاۋاپ: ئېيتىلىشى، يېزىلىشى ئوخشاش، ئەمما، مەنىلىرى ئوخشىمايدىغان سۆزلەر - شەكىلداش سۆزلەر دەپ ئاتىلىدۇ. مىەسىلىەن، ئات (ئىسىم) ــ مىنىدىغان ئات. ئات (ئىسىم) ــ ئات قويماق. ئات (پېئىل) ـــ مىلىتىقنى ئات؛ ئوت (ئىسىم)ـــ ئوت ۔ چۆپ. ئوت (ئىسىم) ۔ ئوچاقتىكى ئوت.
28 ــ سوئال: قارىمۇقارشى مەنىلىك سۆز دېگەن ئېمە؟ .	28 ــ سوئال: قارىمۇقارشى مەنىلىك سۆز دېگەن نېمە؟
جاۋاب. مەنسە جەھەتتىن بىر ــ بىرىسكىيە قىارىمۇقارشى سۇزلىەر يىد قارىسمۇقتارشى مىلەنىلىك سۆزلىەر دەپ ئاتىلىدۇ. مەسسلەن. ياخشى - يىلمان، چوڭ - كىسچىنىڭ. ئىبگىز سايسەس.	جاۋاب: مەنە جەھەتتىن بىر ــ بىرىگە قارىمۇقارشى سۇزلەر - قارىمۇقارشى مەنىلىك سۆزلەر دەپ ئاتىلىدۇ. مەسسلەن. ياخشى - يامان، چوڭ - كىچىك، ئىگىز-پەس.
29 - سوئال: تۇراقلىق ئىبارىلەر دېگەن نېمە؟	29 - سوئال: تۇراقلىق ئىبارىلەر دېگەن نېمە؟
جاۋاب، ئۇزاق ۋاقىتىتىن بېرى قولىلىنىش جىەريانىدا مەنــە ۋە تۈزۈلۈش جەھەتــتىن تۇراقلىشىپ، بىر پۈتۈنــلۈكنى تەشكىل قىلىدىغان سۆز بىرىكمىلىرى ۋە جۇمىلىلەر تۇراقىلىق ئىبارىلەر دەپ ئاتىلىدۇ.	جاۋاب: ئۇزاق ۋاقىتىتىن بېرى قوللىنىش جەريانىدا مەنــە ۋە تۈزۈلۈش جەھەتــتىن تۇراقلىشىپ، بىر پۈتۈنــلۈكنى تەشكىل قىلىدىغان سۆز بىرىكمىلىرى ۋە جۇمىلىلەر تۇراقىلىق ئىبارىلەر دەپ ئاتىلىدۇ.
30 - سوئال: تۇراقىلىق ئىبارىيلىدر نىدچىچە تۈرگە بۆلۈنىدۇ؟	30 - سوئال: تۇراقىلىق ئىبارىلەر نەچچە تۈرگە بۆلۈنىدۇ؟
جاۋان. تۇراقىلىق ئىسارىيلەر تۇزۇلۇشى ۋە مىەنىسىگىە قياران ئىدىئىيوم، مىاقتال ــ تىنەمسىل دېنگىيەن ئىۋچ تۇرگە بۆلۈنىدۇ.	جاۋاب: تۇراقىلىق ئىبارىلەر تۈزۈلۈشى ۋە مىەنىسىگە قاراپ ئىدىئىيوم، ماقال ــ تەمسىل دېگەن ئۈچ تۇرگە بۆلۈنىدۇ.
31 \_ سوئال: ئىدىئوم دېگەن نېمە؟	31 _ سوئال: ئىدىئوم دېگەن نېمە؟
جاۋاب، تەركىبىدىكى سۆزلەرنىڭ مىەئىلىرىسدىن بىاشقا مەنىئى بىلدۇرىسدىغان تۇراقسلىق ئىبارىسلىەر سا ئىدىئوم دەپ ئاتىلىدۇ. مېمسىلىمن، ئاغزى قۇلىقىنىا يىمتلىنىمڭ، دوپىپىسىغا جىگىدە سالماق.	جاۋاب: تەركىبىدىكى سۆزلەرنىڭ مەنىلىرىدىن باشقا مەنىنى بىلدۈرىدىغان تۇراقلىق ئىبارىلەر - ئىدىئوم دەپ ئاتىلىدۇ. مەسىلەن، ئاغزى قۇلىقىغا يەتمەك، دوپپىسىغا جىگىدە سالماق.
32 - سوئال: ماقال - تەمسل دېگەن نېمىدى	32 - سوئال: ماقال - تەمسل دېگەن نېمە؟
جاۋاب. تىلىمىزدىكى تۇزۇلۇشى قىسقىل ئىخچام، لېكىن چوڭقۇر مەنىلىمرنى ئىپادىلەيدىغان ئەقىلىيە سۆزلەرنى ماقالى تەمىسىل دەپ ئاتىلىدۇ. مەسىلەن، ئۆيىدىنكى ھېسان تىالاغا توغىرا كەلمەپىتۇ. بىلىكى چوڭ بىرنىي يېڭىەر، بىلىمى چوڭ مىڭىنىي يېڭىة.	جاۋاب: تىلىمىزدىكى تۇزۇلۇشى قىسقا، ئىخچام، لېكىن چوڭقۇر مەنىلەرنى ئىپادىلەيدىغان ئەقىلىيە سۆزلەرنى ماقال-تەمىسىل دەپ ئاتىلىدۇ. مەسىلەن، ئۆيىدىكى ھېساپ تالاغا توغىرا كەلمەپتۇ. بىلىكى چوڭ بىرني يېڭەر، بىلىمى چوڭ مىڭنى يېڭەر.
33 - سوئال: ماقال بىلەن تەمسىلنىڭ قانىداق ئوخا شاشلىقى ۋە قانداق پەرقى بار؟	33 - سوئال: ماقال بىلەن تەمسىلنىڭ قانداق ئوخشاشلىقى ۋە قانداق پەرقى بار؟
جاۋاب: ماقتال ـ تىەمسىل بىر ـ بىرىنگە ئوخىشان كېتىدۇ. شۇڭا ئۇلار بىر ــ بىرىدىن ئاجرىــتىلمايــدۇ. بىرىنىڭ ئورنىدا يەنە بىرى قوللىنىلىدۇ. ئەمىما ئۇلارنىڭ پەرقىمۇ بار: ماقالىدا خەلقىنىڭ تۇرمۇش تىمجرىبىلىرىدىن يەكۇنىلىمنىگەن ئوي – پىكىرلىرى ئۇدۇل ئىپادىسلىنىدۇ. شۇڭسا ئۇنى ئوقۇتۇش بىلەنلا ئۇنىڭدا ئىپادىلەنگەن چۈشەنىچىلىەرنىى بىۋاسىتە ھېس قىلىغىلىي بىولىدۇ. مەسىلىەن، سورا - سورا بىلىىم ئاپىتۇ، ئويلا ــ ئويلا كېيىن قاپتۇ. يىراقتىكى تۇغقاندىن ــ يېقىندىكى قوشنساڭ پاخشى.	جاۋاب: ماقال ـ تەمسىل بىر ـ بىرىگە ئوخشاپ كېتىدۇ. شۇڭا ئۇلار بىر ــ بىرىدىن ئاجرىــتىلمايــدۇ. بىرىنىڭ ئورنىدا يەنە بىرى قوللىنىلىدۇ. ئەمىما ئۇلارنىڭ پەرقىمۇ بار: ماقالدا خەلقىنىڭ تۇرمۇش تەجىربىلىرىدىن يەكۇنلەنگەن ئوي – پىكىرلىرى ئۇدۇل ئىپادىلىنىدۇ. شۇڭا ئۇنى ئوقۇش بىلەنلا ئۇنىڭدا ئىپادىلەنگەن چۈشەنىچىلەرنى بىۋاسىتە ھېس قىلىغىلىي بىولىدۇ. مەسىلىەن، سورا - سورا بىلىىم ئاپىتۇ، ئويلا ــ ئويلا كېيىن قاپتۇ. يىراقتىكى تۇغقاندىن ــ يېقىندىكى قوشنساڭ ياخشى.
تــەمسىلــلىەردە بولسا بۇنىـداق ئوي ــ يىكىرلــەر ئۇدۇل ئەمەس، ھـايۋانـات ۋە نـەرسىلەرنىڭ خۇسۇسىيىتىنى ۋاسىتـە قىلغان ھالدا ئىپادىلىنىدۇ. مەسىلەن، يىراق بولسا كىشنىشەر، يېقىن بولسا چىشلىشەر. مۇشۇككە ئويۇن، چاشقانغا قىيىن.	تــەمسىلــلىەردە بولسا بۇنىـداق ئوي ــ يىكىرلــەر ئۇدۇل ئەمەس، ھـايۋانـات ۋە نـەرسىلەرنىڭ خۇسۇسىيىتىنى ۋاسىتـە قىلغان ھالدا ئىپادىلىنىدۇ. مەسىلەن، يىراق بولسا كىشنىشەر، يېقىن بولسا چىشلىشەر. مۇشۇككە ئويۇن، چاشقانغا قىيىن.
34 - سوئال: ماقال - تەمسىلنىڭ مەزمۇنى نېمە؟	34 - سوئال: ماقال - تەمسىلنىڭ مەزمۇنى نېمە؟
جاۋان. ماقال بىلەن تەمسىلىلەر تىل بايسلىقىمىزنىڭ مۇھىم بىر تارمىقىدۇر. ئۇلاردا خەلقنىڭ دانا قاراشلىرى، ئىلغار پىكىرلىرى، چوڭـقۇر ھېس ــ تــۇيــغۇلىرى ئەكس ئېــتىدۇ. ئۇ كىشىلەرنى ساپ دىل، ئادىل، ئەخلاقلىق بولۇشىقا ئۇنسدەيدۇ. ھ؛رۇنسلۇق، ئالىدامچىلىق، ئىسكىكىي يۈزلىمىلىكىكىيە ئوخشاش يامان ئىلىلەتلىەرنى قامىچىلايدۇ.	جاۋاب: ماقال بىلەن تەمسىللەر تىل بايلىقىمىزنىڭ مۇھىم بىر تارمىقىدۇر. ئۇلاردا خەلقنىڭ دانا قاراشلىرى، ئىلغار پىكىرلىرى، چوڭـقۇر ھېس ــ تــۇيــغۇلىرى ئەكس ئېــتىدۇ. ئۇ كىشىلەرنى ساپ دىل، ئادىل، ئەخلاقلىق بولۇشىقا ئۇندەيدۇ. ھورۇنلۇق، ئالدامچىلىق، ئىكىكى يۈزلىمىچلىكىكىيە ئوخشاش يامان ئىلىلەتلىەرنى قامىچىلايدۇ.
35 \_ سوئال: ماقال \_ تەمسىللەرنىڭ رولى نېمە؟	35 _ سوئال: ماقال_تەمسىللەرنىڭ رولى نېمە؟
جاۋان. ماقال - تەمسىللەرنىڭ رولى ناھايىتى چوڭ. ئۇ ئېيتماقچى بولغان ئوي ــ پىكىرنى جانسلىق، تــەسىرلىك، ئوبرازلىق ئىپادىلەپ بېرىدۇ.	جاۋاب: ماقال - تەمسىللەرنىڭ رولى ناھايىتى چوڭ. ئۇ ئېيتماقچى بولغان ئوي ــ پىكىرنى جانلىق، تــەسىرلىك، ئوبرازلىق ئىپادىلەپ بېرىدۇ.
36 - سوئال: سۆز تومۇرى دېگەن نبمە؟	36 - سوئال: سۆز تومۇرى دېگەن نبمە؟
جاۋاب. ئايرىم تۇرغانىدا مەنىيە ئاڭلىتىدىغان، مىەنىلىك بۆلەكىلەرگىە بۆلۈنمەيدىغان سۆزلەر ــ تۈپ سۆز ياكى سۆز تومۇرى دەپ ئاتىلىدۇ. مىەسىلەن، ئىش، باغ، بىل، ياز، باش، ئال. بۇغداي.	جاۋاب: ئايرىم تۇرغانىدا مەنە ئاڭلىتىدىغان، مىەنىلىك بۆلەكلەرگە بۆلۈنمەيدىغان سۆزلەر ــ تۈپ سۆز ياكى سۆز تومۇرى دەپ ئاتىلىدۇ. مىەسىلەن، ئىش، باغ، بىل، ياز، باش، ئال. بۇغداي.
37 - سوئال: قوشۇمچە دېگەن نېمە؟	37 - سوئال: قوشۇمچە دېگەن نېمە؟
جاۋاب: ئايرىم تۇرغىانىدا مىەنىم ئاڭىلاتىمايىدىغان ھەم تىلدا ئايرىم قوللىنىلمايدىغان، پەقەن سۆزلىەرگىە ئۇلىنىپ. قوشۇمىچە مەنىھ ئاڭلىتىدىيغان بۆلەكىلەر — قوشۇمىچىە دەپ ئاتىلىدۇ. مەسىلەن، «ئەمىگەكچى، كۈرمشچان، يولداش، ئۆيۇم، يازما، بازاردىن، دېگىمن سۆزلىمردىكى ھچى. چان، داش. يۇم، ما، دىسى، دېسگەن بۆلىەكىلەر قوشۇمىچىە بولۇپ، ئۇلار ئۆز ئالدىغا مەنىم ئاڭلاتمايدۇ ھەم تىلدا ئايرىم قوللىنىلمايدۇ.	جاۋاب: ئايرىم تۇرغاندا مەنە ئاڭلاتمايدىغان ھەم تىلدا ئايرىم قوللىنىلمايدىغان، پەقەن سۆزلەرگە ئۇلىنىپ، قوشۇمىچە مەنە ئاڭلىتىدىغان بۆلەكىلەر — قوشۇمىچە دەپ ئاتىلىدۇ. مەسىلەن، «ئەمگەكچى، كۈرەشچان، يولداش، ئۆيۈم، يازما، بازاردىن، دېگەن سۆزلەردىكى چى، چان، داش، يۇم، ما، دىن، دېگەن بۆلەكلەر قوشۇمچە بولۇپ، ئۇلار ئۆز ئالدىغا مەنە ئاڭلاتمايدۇ ھەم تىلدا ئايرىم قوللىنىلمايدۇ.
38 ـ سوئال: تۈپ سۆز دېگەن نېمە؟	38 ـ سوئال: تۈپ سۆز دېگەن نېمە؟
جاۋاب: بىرلا تومۇردىن تۇزۈلگىەن، مەنىلىك بۆلەكلەرگە بۆلۈنسمەيىدىغان سۆزلەر تۈپ سۆز دەپ ئاتىلىدۇ.	جاۋاب: بىرلا تومۇردىن تۇزۈلگەن، مەنىلىك بۆلەكلەرگە بۆلۈنمەيىدىغان سۆزلەر تۈپ سۆز دەپ ئاتىلىدۇ.
و3 ـ سوئال: جۇپ سۆز دېگەن نېمە؟ ئۇ قانىداق يېز بالمدۇ؟	39 ـ سوئال: جۈپ سۆز دېگەن نېمە؟ ئۇ قانداق يېزىلىدۇ؟
جاۋاب. ئىككى سۆزنىڭ مەلۇم تىەرتىپتىە قىاتىارلىشىپ ئېيتىلىشىدىن تۈزۈلىگەن ھەم يېڭى، ھەم كەڭ مەنە ئىپادىلەيدىغان سۆز ـــ جۈپ سۆز دەپ ئاتىلىدۇ. جۇپ ساۋزلىەر ئارىسلىقىغا سىزىلقىچىە (-) قادياۋى يېزىلىدۇ. مىەسىلىەن، غىمم - قايلغۇ، ئاشچى - دېلىقان. تىل - يېزىق، ئېگىز - پەس، غىل - پال، كەينى - كەينىدىن،	جاۋاب: ئىككى سۆزنىڭ مەلۇم تىەرتىپتە قاتارلىشىپ ئېيتىلىشىدىن تۈزۈلىگەن ھەم يېڭى، ھەم كەڭ مەنە ئىپادىلەيدىغان سۆز ـــ جۈپ سۆز دەپ ئاتىلىدۇ. جۈپ سۆزلەر ئارىلىقىغا سىزىقچە (-) قويۇپ يېزىلىدۇ. مەسىلەن، غەم - قايغۇ، ئاشچى - دېھقان. تىل - يېزىق، ئېگىز - پەس، غىل - پال، كەينى - كەينىدىن.
40 - سوئال: بىرىككەن سۆز دېگەن نېمە؟	40 - سوئال: بىرىككەن سۆز دېگەن نېمە؟
جاۋان. ئىككى ياكى ئۇنىڭدىن ئارتىۇق سىۋزنىىڭ زىچ بىرنىكىــشـىدىــن تــۇزۇلۇپ، بىرلا شەيئى ياكى ئورنىنى بىلدۈ۔ رىدىغان سۆز ـــ بىرىككەن سۆز دەپ ئاتىلىدۇ. مەسىلەن، تاشپاقا، ئاشقازان، بەلباغ، ئاقباش، ئوت قاتارلىقلار.	جاۋان: ئىككى ياكى ئۇنىڭدىن ئارتۇق سۆزنىىڭ زىچ بىرىكىــشـىدىــن تــۈزۈلۈپ، بىرلا شەيئى ياكى ئورنىنى بىلدۈرىدىغان سۆز ـــ بىرىككەن سۆز دەپ ئاتىلىدۇ. مەسىلەن، تاشپاقا، ئاشقازان، بەلباغ، ئاقباش، ئوت قاتارلىقلار.
41 - سوئال: ئۇيغۇر تىلىدىكى سۆزلەر مەنىسكە ھەم تۈزۈلۈش ئالاھىدىلىكىگە قاراپ قانىداق تاوركىۋىلىدرگە بۆلۈنىدۇ؟	41 - سوئال: ئۇيغۇر تىلىدىكى سۆزلەر مەنىسگە ھەم تۈزۈلۈش ئالاھىدىلىكىگە قاراپ قانىداق تۈركۈملەرگە بۆلۈنىدۇ؟
جاۋاب؛ تىلىمىزدىكى سۆزلەر ئالدى بىلىەن مىۇسىتەقىل سۆزلەر ۋە ياردەمچى سۆزلەر دېگەن ئىككى چىوڭ گىۇرۇپپىغا بۆلۈنىدۇ.	جاۋاب: تىلىمىزدىكى سۆزلەر ئالدى بىلىەن مۇستەقىل سۆزلەر ۋە ياردەمچى سۆزلەر دېگەن ئىككى چوڭ گۇرۇپپىغا بۆلۈنىدۇ.
42 - سوئال: مۇستەقىل سۆزلەر دېگەن نېمىە؟ ئۇلار تۈزۈلۈش ئالاھىدىلىكى ۋە مەنىسىگە ئاساسەن يەنە قانداق تۈركۈملەرگە بۆلۈنىدۇ؟	42 - سوئال: مۇستەقىل سۆزلەر دېگەن نېمىە؟ ئۇلار تۈزۈلۈش ئالاھىدىلىكى ۋە مەنىسىگە ئاساسەن يەنە قانداق تۈركۈملەرگە بۆلۈنىدۇ؟
جاۋاب: لېكسىكىلىق مەنە ھەم گرامماتىكىلىىق مىەنىگە ئىگە بولغان، جۈملىنىڭ بىرەر بۆلسكى بىولىۇپ كېسلىدىغان سۇزلەر ـــ مۇستەقمل -سۆزلەر -دەپ ئاتملىدۇ. مۇستەقىل سۆزلەر يەنە ئۆزىنىڭ مەنىسى ۋە تۈزۈلۈش ئالاھىدىلىكىگـە ئاساسەن ئىسىم، سۇپەت، سان، مىقدار، ئالماش، پېئىل، رەۋىش، تەقلىد سۆزدىن ئىبارەت سەككىز تۇركۇمگە بۆلۈنىدۇ.	جاۋاب: لېكسىكىلىق مەنە ھەم گرامماتىكىلىىق مىەنىگە ئىگە بولغان، جۈملىنىڭ بىرەر بۆلكى بولۇپ كېلىدىغان سۇزلەر ـــ مۇستەقىل -سۆزلەر -دەپ ئاتلىدۇ. مۇستەقىل سۆزلەر يەنە ئۆزىنىڭ مەنىسى ۋە تۈزۈلۈش ئالاھىدىلىكىگـە ئاساسەن ئىسىم، سۇپەت، سان، مىقدار، ئالماش، پېئىل، رەۋىش، تەقلىد سۆزدىن ئىبارەت سەككىز تۇركۇمگە بۆلۈنىدۇ.
43 - سوئال: ياردەمچى، سۆزلەر دېھەن بېسمىھ؟ قاسا چىگە بۆلۈنىدۇ؟	43 - سوئال: ياردەمچى، سۆزلەر دېگەن نېمە؟ قانچىگە بۆلۈنىدۇ؟
جاۋاب: ئۆز ئالدىغا جۇملە بۆلىكى بولۇپ كېلىملمەيدى خان، پەقەت مۇستەقىل سۆزلەر ياكى جۇملىلىەرگىە قىوشۇلۇپ قوشۇمچە مەنە بىلدۇرىدىغان، سۆز ۋە جۇملىسلىەرنى بىاغلاش رولىنى ئوينايدىغان سۆزلىەر ــ ياردەمچى سۆزلەر دەپ ئاتىلىد دۇ. ياردەمچى سۆزلەر تۆۋەندىكىدەك ئۈچ تۈرگە بۆلىۇنىسدۇ. بۇلار: ① تىركەلمىلەر، ② باغلىغۇچىلار، ③ يۈكلىمىلەردىن ئىبارەت.	جاۋاب: ئۆز ئالدىغا جۇملە بۆلىكى بولۇپ كېلەلمەيدىغان، پەقەت مۇستەقىل سۆزلەر ياكى جۇملىلەرگە قوشۇلۇپ قوشۇمچە مەنە بىلدۇرىدىغان، سۆز ۋە جۇملىلەرنى بىاغلاش رولىنى ئوينايدىغان سۆزلەر ــ ياردەمچى سۆزلەر دەپ ئاتىلىدۇ. ياردەمچى سۆزلەر تۆۋەندىكىدەك ئۈچ تۈرگە بۆلىۇنىسدۇ. بۇلار: ① تىركەلمىلەر، ② باغلىغۇچىلار، ③ يۈكلىمىلەردىن ئىبارەت.
44 - سوئال: ئۇيغۇر تىلىدا كونكرېت قانىچـە سۆز تۈركۈمى بار؟	44 - سوئال: ئۇيغۇر تىلىدا كونكرېت قانىچـە سۆز تۈركۈمى بار؟

End of preview. Expand in Data Studio

Uyghur Spellchecking Dataset

Downloads last month: 11

Size of downloaded dataset files:

1.04 MB

Size of the auto-converted Parquet files:

1.04 MB

Number of rows:

1,552